leeservaringen

Agatha en De Atlantische Man, Marguerite Duras

 

Marguerite Duras

behoort met Ingeborg Bachmann tot mijn lievelingsschrijvers. Van allebei heb ik een rij in mijn boekenkast. Leuk, een partner die Duras ook mooi blijkt te vinden. Ik lees hem voor en ik herlees het tegelijkertijd zelf opnieuw (voor de hoeveelste keer?). Eerst Agatha. Daarna De Atlantische Man.

 

Agatha en De Atlantische Man

Beiden zijn uitgaven van Stichting Hölderlin, Amsterdam. Agatha is in 1984 vertaald, De Atlantische Man in 1986. Agatha verscheen in 1981 bij de Franse uitgeverij Les Editions de Minuit. De Atlantische Man verscheen in 1984.
n.b. Agatha is als Franse film te vinden op Youtube.
De Atlantische Man eveneens.

 

Agatha

is een toneelstuk. Broer en zus ontmoeten elkaar, juist voordat zus met haar man naar elders zal vertrekken/verhuizen. In de tekst lezen we dat ze elkaar langzaamaan steeds verder 'terugvertellen' over hun liefde voor elkaar. Zij, de broer en zus, waren natuurlijk altijd al samen opgegroeid, 'samen' dus en 'houdend van elkaar'. Sinds Agatha 18 is, hebben ze ook een lichamelijke relatie. Incest dus, verboden dus, maar voor hen allebei een grote vreugde en niets vreemds aan. Behalve dan dat ze weten dat het 'verboden' is, niet normaal. Ze weten dus ook dat ze maatschappelijk gezien een partner moeten hebben; die hebben ze ook allebei maar daarnaast bestond altijd 'hun' liefde. En die zal blijven bestaan, ook nu de zus met haar man naar ver weg zal vertrekken. Het is niet de dood van hun liefde, maar juist de bestendiging van hun liefde. Die zal in de toekomst - als ze elkaar weer zullen ontmoeten - gewoon weer 'daar zijn'. 
Alle thema's van Duras zijn er weer in dit boek: de stromende rivier, het landhuis, de piano, de wals van Brahms, de broer die de zee inzwemt en de zus die denkt dat hij zal verdrinken, hoe ze elkaars lichamen beschrijven. 
Nu ik het voorlas, merkte ik alweer hoe kunstig Duras dit doet, vanuit de situatie - jassen ergens in de kamer, ze zijn zojuist bij elkaar gearriveerd - ons (en hen) steeds verder terugvoert in hun liefde, steeds preciezer. Het was dubbel; ook ikzelf die het verhaal toch heel vaak gelezen heb, werd weer getroffen door de precisie en de onomwondenheid van het beschrijven.
Duras kan zo schrijven dat ik er bij ben. Bladzijde 52 bijvoorbeeld:

Zij (smekend, heel zacht). - Breng me naar het blanke lichaam. (tijd)
Hij. - De ogen zijn onzichtbaar. Het lichaam wordt helemaal door de oogleden omsloten. (tijd) U bent mijn zusje. Het lichaam is onbeweeglijk. Het hart is onder de huid zichtbaar.
Zij. - U raakt het lichaam aan. (tijd) u strekt zich er langs uit. (tijd) Wij zwijgen.
Hij. - De borsten, geloof ik, zijn binnen het bereik van handen, van de mond. 

Agnès Vincenot zegt in Bzzlletin 142 bladzijde 18 zo:
Als u teksten hoort, zelfs als u teksten van Marguerite Duras leest, hoort u de extreme nauwkeurigheid, de wil tot helderheid, de bondigheid, soms de hardheid waarmee woorden gekozen en uitgesproken worden. De stem van Aurelia Steiner, de stem van de 'vertellende' vrouw in India Song of de stem van Anne-Marie Stretter - de vrouw om wie zovele teksten cirkelen -, de stemmen van de geliefden in Agatha hebben deze onverbiddelijke klank: ontdaan van de ballast van onze discursieve retoriek (ze nemen nooit wat ze zeggen terug, ze wijden nooit in uitleg uit), klinken ze als orakels; zelfs in de aarzeling lijken ze een noodlottige inspiratie te volgen. Ze klinken onmenselijk, afwezig, ze komen als van buiten de scene of de tekst, en op deze afstand, met een adembenemende exactheid, zeggen ze wat gebeurt, wat ze ziien omdat het er is - maar wij zien het meestal niet.  

Agatha bladzijde 68

Hij. - Agatha.
Ze zijn van elkaar afgewend. De ogen gesloten.
Zij. - Ja.
Hij. - Die zomer, was die even mooi als we zeggen?
Zij. - Ja, het was een wonderbaarlijke zomer. De herinnering eraan is sterker dan wij, die haar in ons dragen... dan u, dan u en ik samen tegenover haar... het was een zomer sterker dan wijzelf, sterker dan onze kracht, dan wij, helderder dan jij, eerder dan onze schoonheid, dan mijn lichaam, zachter dan die huid op mijn huid onder de zon, dan die mond die ik niet ken.

 

 

De Atlantische Man

wordt door Jan Versteeg in Bzzlletin 142 'het voorlopige eindpunt' genoemd in het 'afbraakproces' in haar filmscenario's. Hij noemt het ook wel 'deconditioneren'. citaat uit zijn essay: In L'homme atlantique vallen zelfs de beelden weg; de toechouwer zit vijfendertig minuten in het donker, slechts twintig minuten zijn er beelden te zien, opnieuw de zee, het strand, een huis. Intussen zegt Duras haar tekst. 
De tekst bevat aanwijzingen voor de acteur. Hij moet zowel voor de camera langslopen, als er uit verdwijnen. 
Ga verder. Laat maar. Loop door. (bladzijde 13). 
U zult verder lopen. u moet lopen zoals u dat doet wanneer u alleen bent en denkt edat iemand naar u kijkt, God of ik, of die hond langs de zee, of die tragische meeuw tegen de wind in, zo alleen voor het atlantische.(bladzijde 12).
Gisteravond, na uw definitieve vertrek, ben ik naar die kamer op de begane grond gegaan die uitzicht geeft op het park, daar waar ik altijd zit in de tragische maand juni, die maand die de winter opent. Ik had het huis geveegd, ik had alles schoongemaakt als voor mijn begrafenis. alles was schoon van leven, vrij, ontdaan van tekens en toen dacht ik: ik ga schrijven om te genezen van de leugen van een liefde die eindigt. (bladzijde 17)
U bent in die staat van vertrokken zijn gebleven. En ik heb een film gemaakt van uw afwezigheid. (bladzijde 22)
Beweeg niet. Wacht. Wees niet verbaasd. Ik wil u dit zeggen: u gaat weer in het beeld verschijnen. Nee, ik had u niet gewaarschuwd. ja, het gaat weer beginnen. (bladzijde 22).
Vanavond regent het. Het regent rondom het huis en ook boven de zee. De film zal zo blijven zoals hij is. Ik heb hem geen beelden meer te geven. Ik weet niet meer waar we zijn, aan welk einde van welke liefde, aan welk nieuw begin van welke andere liefde, in welke geschiedenis wij dwalen. Alleen voor deze film weet ik. Alleen voor deze film weet ik dat geen enkel beeld, niet één enkel beeld hem zou kunnen verlengen. (bladzijde 27)

In de biografie van Laure Adler (Marguerite Duras, uitgeverij De Geus Breda, 1999) lees ik dat Yann vertrokken is en dat Duras dit boekje 'slechts schrijft om Yann vast te houden.'
'In deze lange brief van liefde en wanhoop maakt ze de wereld getuige van de pijn van deze liefde, die ze nochtans niet wil beëindigen. Door de alcohol wordt ze alleen maar feller en wordt haar begeerte nog verder geprikkeld. Het is dát of helemaal niet schrijven.... Na zoveel jaren van eenzaamheid, angst, geneigdheid tot waanzin kan Marguerite niet meer buiten de jongeman die onverhoeds in haar leven is gekomen. Toch wil hij opnieuw vluchten.'

Yann zal terugkomen en tot het einde blijven. Samen maken ze het laatste boekje 'C'ést tout', opgetekend tussen 20 november 1994 en 1 augustus 1995. In 1999 zal zijn boek 'die Liefde' verschijnen. 'De stormachtige relatie tussen een student en zijn literaire idool, Marguerite Duras'. 

Meer leeservaringen zullen volgen over Duras.

Eerste en laatste foto zijn van fotograaf/kunstenaar Theo Jennissen 

 

Zie ook mijn pelgrimage naar Marguerite Duras, november 1998 Trouville